50 Năm, 100 Năm, 200 Năm Hay Còn Lâu Hơn Thế Nữa, Hoàng Sa Vẫn Luôn Là Lãnh Thổ Của Việt Nam
Tác giả: Vũ Hải Đăng
Hoàng Sa là một bộ phận của lãnh thổ Việt Nam trên Biển Đông. Đây là một sự thật không thể chối cãi. Việt Nam là quốc gia đầu tiên đã xác lập chủ quyền và là quốc gia duy nhất quản lý quần đảo này một cách liên tục, hòa bình, và phù hợp với luật pháp quốc tế. Về mặt lịch sử, sự thực thi chủ quyền đối với quần đảo Hoàng Sa đã được các nhà nước Việt Nam tiến hành một cách xuyên suốt ít nhất từ thế kỷ XV đến nay: từ nhà nước phong kiến Việt Nam, nhà nước thuộc địa Pháp ở Đông Dương, các nhà nước ở miền Nam Việt Nam trong thời đất nước bị tạm thời chia cắt (Cộng hòa miền Nam Việt Nam và Việt Nam Cộng hòa), và nay là Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam.
Ngày 19 tháng 1 năm 1974, Trung Quốc đã cho hải quân đánh chiếm toàn bộ Hoàng Sa từ Việt Nam Cộng hòa và chiếm đóng quần đảo này từ đó đến nay. Thời gian qua, một số người lo ngại rằng nếu Việt Nam không kiện Trung Quốc ra tòa án quốc tế thì vào năm 2024 (tức 50 năm kể từ ngày Hoàng Sa bị chiếm đóng), Việt Nam sẽ vĩnh viễn mất phần lãnh thổ này về tay Trung Quốc. Bài viết này phân tích, theo quy định của luật pháp quốc tế, việc Trung Quốc dùng vũ lực để đánh chiếm bất hợp pháp Hoàng Sa năm 1974 mãi mãi không làm thay đổi chủ quyền hợp pháp của Việt Nam trên quần đảo này và nhà nước Việt Nam vẫn đang liên tục có các động thái rõ ràng và kiên quyết để khẳng định và bảo vệ chủ quyền của mình tại đây.
Hành vi đánh chiếm bất hợp pháp Hoàng Sa không thể làm suy chuyển chủ quyền Việt Nam trên quần đảo này
Luật pháp quốc tế nghiêm cấm việc một quốc gia sử dụng vũ lực để xâm chiếm lãnh thổ của một quốc gia khác. Điều 2 Hiến chương của Liên Hợp Quốc, một trong những văn kiện pháp lý toàn cầu quan trọng nhất, quy định: “Trong quan hệ quốc tế, các Thành viên không được đe dọa sử dụng hay sử dụng vũ lực chống lại sự toàn vẹn lãnh thổ hay độc lập chính trị của các quốc gia khác, hoặc theo cách thức khác trái với các Mục đích của Liên Hợp Quốc.”[2] Trên thực tế, nghĩa vụ cấm sử dụng vũ lực và đe doạ sử dụng vũ lực trong quan hệ quốc tế đã trở thành một nguyên tắc cơ bản của luật pháp quốc tế, mang tính bắt buộc đối với tất cả các quốc gia trên thế giới.[3] Theo đó, việc Trung Quốc sử dụng vũ lực để đánh chiếm quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam là một hành vi phi pháp, vi phạm nghiêm trọng luật pháp quốc tế.
Sử dụng vũ lực để xâm chiếm lãnh thổ quốc gia khác không đem lại chủ quyền hợp pháp cho quốc gia xâm chiếm. Theo Tuyên bố các nguyên tắc của luật pháp quốc tế liên quan đến quan hệ thân thiện và hợp tác giữa quốc gia theo Hiến chương Liên Hợp Quốc năm 1970[4] thì mọi hành vi thụ đắc lãnh thổ thông qua đe dọa sử dụng vũ lực hoặc sử dụng vũ lực sẽ không được coi là hợp pháp. Tòa án Công lý Quốc tế, trong Ý kiến tư vấn liên quan đến sự kiện Israel xây tường trong các vùng lãnh thổ chiếm đóng của Palestine năm 2004, cũng khẳng định các quốc gia khác không được công nhận tình trạng phi pháp do Israel gây ra cũng như không được giúp đỡ duy trì tình trạng này.[5]
Như vậy, việc Trung Quốc chiếm đóng toàn bộ Hoàng Sa từ năm 1974 (và một phần của quần đảo từ năm 1954 trước đó) không làm mất đi chủ quyền hợp pháp của Việt Nam đối với vùng lãnh thổ này. Bên cạnh đó, không một quốc gia nào trên thế giới sẽ công nhận tình trạng chiếm đóng phi pháp của Trung Quốc ở quần đảo Hoàng Sa.
Các quy định của luật pháp quốc tế về xác lập chủ quyền theo thời hiệu
Xác lập chủ quyền theo thời hiệu là phương thức thụ đắc lãnh thổ đối với các vùng đất không phải là vô chủ, đặc biệt là các vùng đất mà trước đó đã thuộc về quốc gia khác. Luật pháp quốc tế cho phép một quốc gia được xác lập chủ quyền đối với một khu vực lãnh thổ thuộc về một quốc gia khác bằng cách chiếm hữu lãnh thổ này một cách công khai, hòa bình, hợp pháp trong một thời gian kéo dài mà không bị phản đối, tranh chấp.[6] Trong vụ tranh chấp đảo Đá Trắng giữa Malaysia và Singapore năm 2008, Tòa án Công lý Quốc tế đã công nhận chủ quyền của Singapore đối với hòn đảo này mặc dù trước đó Đá Trắng thuộc chủ quyền của Malaysia. Sở dĩ Tòa đưa ra phán quyết như vậy là vì Singapore đã thực hiện các hoạt động chiếm hữu vùng lãnh thổ này trong một thời gian dài mà Malaysia không có bất kỳ hành động phản đối nào.
Luật pháp quốc tế không quy định cụ thể về thời gian chiếm hữu cần thiết để một quốc gia có thể xác lập được chủ quyền của mình đối với vùng lãnh thổ theo thời hiệu. Thời hạn này có thể là 50 năm (như trong vụ phân định biên giới giữa Guiana thuộc Anh và Venezuela năm 1899, do các bên tự thống nhất với nhau[7]), 73 năm (như trong vụ xác định chủ quyền trên đảo Palmas giữa Mỹ và Hà Lan năm 1928[8]) hay khoảng 130 năm (như trong vụ xác định chủ quyền đối với Đá Trắng đã nói ở trên[9]). Tóm lại, không có một thời hạn nào được quy định trước đối với xác lập chủ quyền theo thời hiệu mà sẽ thời hạn này sẽ thay đổi tùy vào hoàn cảnh cụ thể.
Liên quan đến việc Trung Quốc chiếm đóng Hoàng Sa, ngay từ năm 1974, hành vi dùng vũ lực để đánh chiếm quần đảo này đã là phi pháp nên không thể coi hành vi chiếm hữu ở đây của Trung Quốc là hòa bình và hợp pháp. Bên cạnh đó, Việt Nam vẫn luôn luôn có các động thái kiên quyết và kịp thời để khẳng định chủ quyền của mình và phản đối sự chiếm đóng phi pháp của Trung Quốc ở quần đảo Hoàng Sa.
Việt Nam vẫn liên tục có các động thái thực thi, bảo vệ chủ quyền của mình đối với quần đảo Hoàng Sa
Lập trường của chính phủ Việt Nam đối với chủ quyền trên quần đảo Hoàng Sa (và quần đảo Trường Sa) là rất nhất quán; theo đó, Việt Nam là quốc gia đầu tiên đã xác lập chủ quyền và là quốc gia duy nhất quản lý liên tục, hòa bình, và phù hợp với luật pháp quốc tế quần đảo này.[10]
Về mặt nội bộ, Hoàng Sa được đặt dưới sự quản lý của Ủy ban nhân dân huyện đảo Hoàng Sa, trực thuộc thành phố Đà Nẵng với Chủ tịch nhiệm kỳ 2021-2026 là ông Võ Ngọc Đồng, Giám đốc Sở Nội vụ Đà Nẵng. Ngoài việc thực hiện chức năng quản lý nhà nước ở địa phương, chính quyền huyện đảo Hoàng Sa vẫn thường xuyên thực hiện các hoạt động tuyên truyền, thông tin về quần đảo này như quản lý Nhà trưng bày Hoàng Sa, tham gia các diễn đàn và hỗ trợ cung cấp thông tin về lịch sử, pháp lý, thực tế quản lý liên quan đến chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa cho các nhà nghiên cứu, cơ quan thông tấn báo chí và các cơ quan, tổ chức có liên quan.[11]
Về mặt đối ngoại, Bộ Ngoại giao Việt Nam luôn phản đối các hành vi của Trung Quốc cũng như bất cứ quốc gia, bên nào vi phạm chủ quyền của Việt Nam trên quần đảo Hoàng Sa. Những phản đối này được thể hiện dưới nhiều hình thức: giao thiệp ngoại giao, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao phát biểu, thậm chí là gửi Công thư lên Liên hợp quốc. Chẳng hạn, ngày 25 tháng 9 năm 2023, trước việc Trung Quốc lắp đặt và đưa vào sử dụng 2 trạm nhận dạng tàu thuyền tự động tại Đá Bắc và Đá Bông Bay thuộc quần đảo Hoàng Sa, Người phát ngôn Bộ Ngoại giao Phạm Thu Hằng đã nêu rõ: “Việc Trung Quốc lắp đặt và đưa vào sử dụng hai trạm nhận dạng tàu thuyền tự động tại Đá Bắc và Đá Bông Bay thuộc quần đảo Hoàng Sa của Việt Nam là vi phạm chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa. Mọi hoạt động trên quần đảo Hoàng Sa mà không được phép của Việt Nam là vi phạm chủ quyền của Việt Nam và hoàn toàn không có giá trị. Việt Nam yêu cầu Trung Quốc tôn trọng đầy đủ chủ quyền của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa, không tái diễn những vi phạm tương tự”.[12]
Những thông tin trên cho thấy, chủ quyền hợp pháp của Việt Nam đối với quần đảo Hoàng Sa sẽ trường tồn cùng thời gian và Nhà nước Việt Nam vẫn luôn khẳng định, thực thi, bảo vệ chủ quyền quốc gia đối với phần lãnh thổ không thể tách rời này.
Chú thích
[2] Hiến chương Liên hợp quốc, 26/6/1945, Điều 2(3).
[3] Phạm Lan Dung (chủ biên), Giáo trình Công pháp quốc tế (Hà Nội: Học viện Ngoại giao, 2020), tr.19.
[4] “Tuyên bố các nguyên tắc của luật pháp quốc tế liên quan đến các mối quan hệ thân thiện và hợp tác giữa các quốc gia phù hợp với Hiến chương Liên hợp quốc”, Nghị quyết số 2625 ngày 24 tháng 10 năm 1970 của Đại Hội đồng Liên Hợp Quốc.
[5] Legal Consequences of the Construction of a Wall in the Occupied Palestinian Territory, Advisory Opinion, ICJ Reports 2004, tr.136.
[6] R. Y. Jennings, The Acquisition of Territory in International Law (Manchester: Manchester University Press, 1963) 20.
[7] Award regarding the Boundary between the Colony of British Guiana and the United States of Venezuela Decision of 3 October 1899, Reports of International Arbitral Awards, Vol.XXVIII (2007), tr. 331-340.
[8] Award regarding the Island of Palmas case between Netherlands and the United States of America, Decision of 4 April 1928, Reports of International Arbitral Awards, Vol.II (2006), tr.829-871.
[9] Sovereignty over Pedra Branca/Pulau Batu Puteh, Middle Rocks and South Ledge (Malaysia/Singapore), Judgment, I.C.J. Reports 2008, p. 12.
[10] Bộ Ngoại giao, Chủ quyền của Việt Nam đối với hai quần đảo Hoàng Sa và Trường Sa (Hà Nội: NXB Dân Trí, 2022) 35.
[11] Huyện đảo Hoàng Sa, online: Cổng thông tin điện tử thành phố Đà Nẵng https://danang.gov.vn/gioi-thieu/chi-tiet?id=1619&_c=41
[12] Bình An, “Việt Nam phản đối Trung Quốc đặt 2 trạm nhận dạng tàu thuyền ở Hoàng Sa” (25/9/2023) online: Tuổi Trẻ https://tuoitre.vn/viet-nam-phan-doi-trung-quoc-dat-2-tram-nhan-dang-tau-thuyen-o-hoang-sa-20230925230505098.htm
———-
TS. Vũ Hải Đăng đến từ Viện Biển Đông, Học viện Ngoại giao Hà Nội. Một phiên bản của bài viết được đăng dưới dạng báo chí tại tạp chí Pháp luật Thành phố Hồ Chí Minh với tiêu đề “Từ Hoàng Sa đến Gạc Ma: Chủ quyền của Việt Nam là trường tồn và vĩnh cửu”, truy cập trực tuyến: https://plo.vn/tu-hoang-sa-den-gac-ma-chu-quyen-cua-viet-nam-truong-ton-va-vinh-cuu-post780438.html.
Như những sản phẩm khác của Dự án Đại Sự Ký Biển Đông, không gian diễn đàn của Dự án hoạt động như một nền tảng thảo luận học thuật đa chiều, truyền tải những quan điểm đa dạng từ những góc nhìn khác nhau dựa trên nghiên cứu có chiều sâu và hệ thống hoá. Chúng tôi cũng sẵn sàng nhận đăng tải những bài viết mới phản biện trái ngược với những dòng quan điểm đã được giới thiệu trên diễn đàn Dự án, dựa trên nghiên cứu chiều sâu với lập luận và dữ liệu đạt chuẩn nghiên cứu.
Nguyên tắc hoạt động của Dự án Đại Sự Ký Biển Đông.
—————
Dự án Đại Sự Ký Biển Đông tồn tại dựa trên tài trợ của cộng đồng. Nếu quý độc giả muốn có một nguồn thông tin tri thức khách quan, đa chiều, hệ thống hoá và có chiều sâu chuyên môn, dựa trên dữ liệu (facts-based), Dự án Đại Sự Ký Biển Đông là một địa chỉ mà mọi người có thể tin tưởng. Hãy chung tay cùng với chúng tôi duy trì Dự án bằng cách tài trợ cho Dự án, và khuyến khích bạn bè, đồng nghiệp cùng tài trợ Dự án. Xem hướng dẫn tài trợ ở đây: https://dskbd.org/tai-tro-cho-du-an/. Báo cáo tài chính sẽ được tổng kết vào cuối năm. Chúng tôi xin trân trọng cảm ơn.